Over

Waarom dierproeven (nog) nodig zijn

Mice

Waarom dierproeven nog steeds nodig zijn

In de zoektocht naar de oorzaak van complexe aandoeningen, zoals dementie en kanker, spelen proefdieren nog steeds een belangrijke rol, ook in het onderzoek bij VIB.

Celculturen en andere proefdiervrije methodes zijn tot nu toe ontoereikend om complexe processen zoals infecties, uitzaaiingen, pijnreacties, beweging, of geheugen te bestuderen.

Daarom zetten onze onderzoekers modelorganismen in: diermodellen waarin een bepaald biologisch proces of ziektemechanisme bestudeerd kan worden, al dan niet dankzij een specifieke genetische wijziging. Zo kunnen ze op zoek naar nieuwe inzichten en mogelijke behandelingspistes.

Proefdieronderzoek aan VIB

Een kleine greep uit ons onderzoek waarbij proefdieren een essentiële rol hebben gespeeld:

Mouse

Muizen

Sinds haar oprichting heeft VIB aanzienlijke doorbraken bereikt die niet mogelijk zouden zijn geweest zonder dierproeven. In het kankeronderzoek ontdekten VIB-wetenschappers specifieke dendritische cellen in muizen die resistent zijn tegen onderdrukking door tumoren. Door deze cellen te versterken en als vaccin opnieuw in te brengen, werd een krachtige immuunrespons tegen tumoren bij de proefdieren opgewekt, wat de tumorgroei vertraagde. Na deze succesvolle experimenten worden nu klinische proeven voorbereid om gepersonaliseerde therapieën te ontwikkelen die uitzaaiingen en terugval bij kanker kunnen aanpakken. Dit cruciale inzicht in immuno-oncologie zou niet mogelijk zijn geweest zonder proefdieren.

Lama winter

Kameelachtigen

In de jaren ‘90 gingen VIB-onderzoekers aan de slag met veelbelovende antilichamen van kameelachtigen. Dankzij een ontdekking door VUB-onderzoekers kon VIB een nieuwe antilichaamtechnologie, de zogenaamde Nanobodies©, ontwikkelen. Het is op basis van die technologie, dat bedrijven als Ablynx in 2018 een geneesmiddel op de markt kon brengen voor de behandeling van aTTP (acquired thrombotic thrombocytopenic purpura), een zeldzame en levensbedreigende bloedziekte. Ook het biotechbedrijf Argenx bouwt verder op de ontdekking van kameelantilichamen en bracht in 2022 een geneesmiddel op de markt voor de neuromusculaire ziekte Myasthenia Gravis. Dankzij onderzoek op kameelachtigen zijn er vandaag geneesmiddelen voor deze levensbedreigende ziektes.

Dierproeven?

Een dierproef omvat elk gebruik van een dier voor wetenschappelijke of educatieve doeleinden waarbij het dier minstens dezelfde pijn of angst ondergaat als bij een injectie door een dierenarts. Volgens de Europese proefdierwetgeving gaat het per definitie om gewervelde dieren (zoogdieren, vogels, vissen, amfibieën of reptielen), inclusief, in sommige gevallen, embryo's. De enige uitzonderingen vormen inktvissen en octopussen, die ondanks ze ongewerveld zijn, toch als proefdieren worden beschouwd.

Welke regels gelden er?

  • Het gebruik van dieren in onderzoek is onderworpen aan goedkeuring door een ethische commissie.
  • Er worden strenge eisen gesteld aan huisvesting, verzorging, en veterinair toezicht.
  • Iedereen die met proefdieren omgaan en experimenten uitvoert moet een opleiding hebben gevolgd.
  • Het is niet toegestaan om een dier in een experiment te gebruiken als er een geldig dierproefvrij alternatief is.

De 3 V's

Als onderdeel van de evaluatie van een dierproef-aanvraag door de ethische toetsingscommissies wordt gecontroleerd of de 3V's correct worden toegepast.

Verminderen

Het het aantal ingezette proefdieren moet worden beperkt tot het minimum noodzakelijk om tot een wetenschappelijk antwoord te komen op de onderzoeksvraag.

Verfijnen

Pijn, ongemak, of stress tijdens de dierproef moet zoveel mogelijk worden beperkt. Dat betekent bijvoorbeeld dat de dieren verdoofd moeten worden waar mogelijk.

Vervangen

Een dierproef is verboden als er redelijkerwijs en praktisch een alternatief voorhanden is. Als een onderzoeksvraag bijvoorbeeld ook beantwoord kan worden met behulp van cellen in kweek, dan moet dit alternatief gebruikt worden.

Voorbeelden van de 3 V's aan VIB

blaasontsteking

VERFIJNEN: Urineweginfecties in beeld 


VIB-onderzoekers hebben beschreven hoe bioluminescentiebeeldvorming ingezet kan worden om urineweginfecties bij muizen op een gevoelige en niet-invasieve manier te bestuderen. Deze verfijnde aanpak zal het onderzoek naar urineweginfecties en de ontdekking van nieuwe manieren om ze te voorkomen en te behandelen aanzienlijk vergemakkelijken.

fUSI

VERMINDEREN: Meer gegevens per dierproef

VIB-onderzoekers meten de hersenactiviteit in muizen aan de hand van functionele ultrasone beeldvorming, een methode die de dynamiek van het bloedvolume in de hersenen opvolgt. Met deze methode kunnen neurowetenschappers globale hersenprocessen in muizen bestuderen en de hoeveelheid data en inzichten die uit één dierexperiment verkregen worden drastisch vergroten.

cell culture

VERVANGEN: Proefdiervrije alternatieven

Innovatie in sneltempo

Naast eenvoudige 2D-celculturen zijn er nu ook 3D-celculturen, organoïden, en zelfs organen-op-een-chip om biologische processen te bestuderen zonder daarvoor dieren te gebruiken. Die methodes worden steeds beter en helpen om bepaalde onderzoeksvragen op een alternatieve, vaak betere manier te beantwoorden.

Waardevol maar niet altijd toereikend

Zelfs de meest geavanceerde 3D-organoïden bootsen geen volledig lichaam uit. Ze schieten tekort om biologische mechanismen in kaart te brengen waarbij communicatie en interactie tussen verschillende weefsels en organen belangrijk is, of om effecten op gedrag, coordinatie of het geheugen na te gaan.

Een complementaire aanpak

Dierproeven en proefdiervrije alternatieven worden vaak complementair gebruikt. Een dierproef kan bijvoorbeeld specifieke informatie opleveren die vervolgens verder wordt onderzocht met behulp van proefdiervrije alternatieven, en vice versa.

Proefdiervrije innovatie aan VIB

microfluidic chamber

Microfluidica voor ALS onderzoek

VIB-onderzoekers ontwikkelden een manier om menselijke ‘neuromusculaire juncties' te genereren—de contactpunten tussen zenuwen en spiercellen die onontbeerlijk zijn voor de aansturing van beweging door onze hersenen. Het model werd reeds met succes gebruikt om de mechanismen van ALS, een ongeneeslijke neurodegeneratieve aandoening, te bestuderen. 


cell culture

Organoiden voor kankeronderzoek

VIB onderzoekers ontwikkelden vasculaire organoiden waarin ze endotheelcellen (de cellen die onze bloedbanen aflijnen) kunnen bestuderen en hoe zij reageren in tumorweefsel—experimenten die normaal uitgevoerd werden bij muizen.

fruit fly vials

Alternatieve modellen voor CMT

VIB-onderzoekers waren de eersten die een fruitvliegmodel ontwikkelden voor erfelijke perifere neuropathie - meer bepaald voor de ziekte van Charcot-Marie-Tooth, die zowel motorische als sensorische zenuwcellen aantast. Daarnaast ontwikkelden zij ook verschillende cellulaire en gistmodellen. Die modellen zijn cruciaal om de ziekteprocessen in kaart te brengen en hoe zij leiden tot problemen voor de zenuwbanen.

Vaak gestelde vragen

Kunnen dierproeven niet vervangen worden door computersimulaties?

Met de opkomst van artificiële intelligentie lijkt het soms alsof computers ons een antwoord kunnen bieden op elke vraag. Maar elke vorm van artificiële intelligentie is natuurlijk gevoed door gegevens, en die moeten ergens vandaan komen. Daarom zijn computermodellen en proefdieronderzoek eerder complementair.

Een muis is toch geen mens. Heeft een dierproef dan wel nut?

Dieren zijn geen mensen, maar het gebruik van dieren helpt wel om wetenschappelijke kennis te genereren die de ontwikkeling van nieuwe diagnostische en therapeutische benaderingen voor mensen mogelijk maakt. Daarna blijven klinische studies, met mensen, nodig.

Kunnen we niet meteen op mensen testen?

Heel wat klinisch onderzoek gebeurt bij patiënten of gezonde vrijwilligers. Voor invasief en exploratief onderzoek ligt dat moeilijker, al is het zeker niet onmogelijk. Zo werken VIB onderzoekers samen met hersenchirurgen in universitaire ziekenhuizen om hersenweefsel dat operatief verwijderd wordt (bijvoorbeeld bij epilepsiepatiënten) te recupereren voor onderzoek.

Maar er zijn heel wat praktische, ethische, en wetenschappelijke bezwaren om alle onderzoek meteen in mensen te doen. Waar proefdieren in gecontroleerde omstandigheden leven en vaak genetisch gewijzigd zijn om de rol van een specifiek eiwit of gen te onderzoeken, kan dit natuurlijk niet met mensen.

Welke doorbraken danken we aan dierproeven?

Ga de lijst van Nobelprijzen er maar op na: dierproeven speelden een belangrijke rol bij tal van medische doorbraken. Van HIV-behandelingen tot de ontwikkeling van aromatase-inhibitoren voor de behandeling van borstkanker, van insuline voor de behandeling van diabetes, en de ontwikkeling van vaccins tegen polio, ebola, of COVID-19… Ook het bestaan van pacemakers of van diepe hersenstimulatie voor de behandeling van Parkinson hebben we te danken aan proefdieronderzoek.

mouse cage
zebravis
Animal Research

VIB gaat het gesprek aan over dierproeven

VIB onderschrijft het belang van transparantie en dialoog over het gebruik van proefdieren in onderzoek. Daarom communiceren we regelmatig over ons onderzoek en de rol die dieren en proefdiervrije methoden daarin spelen.

Meer te weten komen